MATERIAŁY NAUKOWE

1 maja 2014

Stosowanie ziół w ochronie zdrowia pszczół

Mięta pieprzowa

Rodziny pszczele porażone pasożytem

Varroa destructor,

Odymiamy ziołami uzyskanymi z mięty pieprzowej , rumianku i eukaliptusa jako mieszanka, lub każdym indywidualnie.

1. Wysuszone zioła spalamy w podkurzaczu i odymiamy przez otwór wlotowy rodziny porażone pasożytem.
2. Odymianie przerywamy w chwili wydostawania się dymu z pod powałki.
3. Czynność tę powtarzamy 4-ro krotnie co 5 dni.
4. Po każdym zabiegu sprawdzamy ilość osypanego pasożyta na dennicę.

Mięta pieprzowa

Olejek lub wyciąg z mięty pieprzowej, wykorzystujemy przy zwalczaniu choroby woreczkowej i grzybicy w rodzinach pszczelich.

1. Olejek miętowy lub wyciąg spirytusowy, podajemy chorym rodzinom pszczelim w pokarmie węglowodanowym tj. w syropie cukrowym lub cieście cukrowo – miodowym.
2. Można również przygotować odpowiednie szalki, które napełniamy olejkiem miętowym, przykrywamy siateczką i wsuwamy ją na dennicę pod ramki z pszczołami.
3. Stosując tę metodę uzyskujemy podwójny efekt w leczeniu chorych rodzin, ponieważ olejek miętowy działa skutecznie przy zwalczaniu pasożyta varroa, oraz przy leczeniu choroby woreczkowej i grzybicy.

Rumianek pospolity

Do leczenia rodzin pszczelich porażonych Varroa Jacobsoni

– Używamy wysuszonych ziół z rumianku pospolitego.

1. Do odymiania rodzin pszczelich, robimy mieszankę ziołową z mięty pieprzowej, rumianku i kocimięty i spalamy w podkurzaczu.
2. Rumianek można zastosować w formie suszonego zioła lub sporządzić nalewkę alkoholową lub napar ziołowy.
3. Mieszanki ziół z dodatkiem rumianku wzmacniają odporność rodzin pszczelich.

Róża dzika

W lecznictwie pszczół wykorzystujemy owoce.

Działanie: stymulujące rozwój rodziny pszczelej, dostarczające wiele cennych witamin:

C, A, B1, B2, E, K, a ponadto kwasu foliowego, karotenoidów.

Sposób użycia:

50 g wysuszonych i rozdrobnionych owoców zalewamy 1 litrem wrzątku
Odstawiamy na 2-4 godziny do naciągnięcia, najlepiej w termosie.
Pszczołom podajemy w ilości 30-50 ml na litr syropu cukrowego.

Tymianek

Olejek tymiankowy działa skutecznie przy zwalczaniu:

– varroa,
– zgnilca amerykańskiego,
– grzybicy wapiennej
– choroby woreczkowej.

Olejek posiada działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne, a to ma kapitalne znaczenie przy zwalczaniu chorób pszczelich.

Tymianek jest rośliną miododajną, a pszczoły przepadają za zbieraniem nektaru i pyłku z tymianku.

Do leczenia chorych rodzin pszczelich, stosujemy olejek eteryczny tymiankowy, lub wyciąg spirytusowy z ziela tymianku.

1. Do tego celu zbieramy młode pędy tymianku, przed zakwitnieniem,
2. Pięć (5) dkg ziela tymianku zalewamy 1/2 litra 70% spirytusu
3. Zamykamy na 10 dni.
4. Następnie odsączamy płyn do czystej butelki i przechowujemy w chłodnym i ciemnym miejscu.
5. Uzyskany wyciąg z tymianku wykorzystujemy do leczenia chorych rodzin pszczelich.
6. Olejki eteryczne lub wyciąg spirytusowy podajemy chorym rodzinom w pokarmie węglowodanowym tj.
7. W syropie cukrowym lub cieście cukrowo – miodowym 4-ro krotnie po 1 litrze pokarmu, z dodatkiem 1 cm3 lekarstwa na 1 litr syropu.

Można zastosować gotowy produkt APIGUARD

SZCZAW LANCETOWATY
przygotowany napar stosujemy do leczenia nosemozy dając 2 pełne łyżki stołowe na 1 litr syropu cukrowego 1:1.

porażoną nosemoza KOBYLAK, KOBYLI SZCZAW

RUMEX HYDROLAPATHUM HUDS Leczenie powtarzamy 4-ro krotnie co 5 dni. Lecząc

Kobylak jest skutecznym lekarstwem przy zwalczaniu rodzinę choroby Nosemoza, występującej w rodzinach pszczelich, szczególnie wczesną wiosną.

Do leczenia nosemozy, stosujemy napar z suchego ziela kobylaka. lub suszonego korzenia.

Bierzemy garść suchego ziela kobylaka, zalewany 1/2 litrem wrzątku,
Przykrywamy na pół godziny.
Następnie płyn zlewamy do butelki i szczelnie zamykamy.
Tak
, niezależnie od stosowanego lekarstwa, wykonujemy wszystkie czynności dezynfekcyjne.

Melisa lekarska
(Melissa officinalis)

Wykorzystujemy pędy razem z kwiatami.

Zbiór w czasie kwitnienia .Działanie: ogólnie wzmacniające,antyseptyczne .
Z suszu sporządzamy napar. 50 g suszu zalewamy 1 litrem wrzącej wody .
Odstawiamy na 3-5 godzin do naciągnięcia .
Podajemy w ilości 50-100 ml na 1 litr syropu .

UWAGA

Melisa lekarska powinna być uprawiana w pobliżu pasieki . Pszczoły bardzo lubią zapach melisy i stąd od wielu lat jest używana do nacierania rąk przed pracą w pasiece , do nacierania rojnic oraz uli w których mamy osiedlić pszczoły .

Na stronie internetowej Apis Polonia znajdują się bardzo interesujące materiały

z Lubelskich Konferencji Pszczelarskich. Pliki PDF zawierają cenne wypowiedzi i porady

pasjonatów i zawodowych pszczelarzy na wszelkie tematy związane z pszczołami.

Link do strony:

http://apis-polonia.eu/materialy-konferencyjne/

Bezpośrednie linki do materiałów:

Pszczelarstwo ekologiczne

Podstawowym aktem prawnym dotyczącym rolnictwa ekologicznego, w tym także pszczelarstwa, obowiązującym w Unii Europejskiej jest Rozporządzenie EEC Nr 2092/91 oraz Rozporządzenie EC Nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 r. uzupełniające poprzednie, dotyczące rolnictwa ekologicznego oraz Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898) z następującymi po niej Rozporządzeniami Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Różnica między produkcją ekologiczną a konwencjonalną polega głównie na innym modelu prowadzenia gospodarki pasiecznej, i stąd właśnie bierze się gwarancja pozyskiwania produktów o uznanych cechach jakościowych i zdrowotnych. Nie można na tej podstawie założyć, że sama kontrola wykazująca brak określonych zanieczyszczeń w miodzie jest już wystarczająca, by móc mówić i gwarantować, że dany produkt jest produktem ekologicznym. W pszczelarstwie ekologicznym należy duży nacisk położyć na następujące aspekty:

I. Rasy pszczół – w ich wyborze niezbędne jest kierowanie się ich adaptacją do lokalnych warunków pożytkowych, ich żywotnością i odpornością na choroby, Rozporządzenie unijne preferuje rasy europejskie gatunku Apis mellifera oraz ich linie lokalne. Główne znaczenie ma tutaj zachowanie miejscowego materiału genetycznego. Spośród ras hodowanych w Polsce do produkcji ekologicznej najlepiej nadaje się miejscowa rasa środkowoeuropejska Apis mellifera mellifera oraz rasa kraińska Apis mellifera carnica ale również krzyżówki obu tych ras, które dają wyższą produkcję dzięki zjawisku heterozji występującym przy takim krzyżowaniu.

II. Lokalizacja pasieki – Pasieka musi być tak usytuowana by w promieniu trzech kilometrów (rozumianym w sensie ogólnym jako maksymalny promień zasięgu lotów pszczół) – źródła pożytku stanowiły „zasadniczo:”

a) uprawy prowadzone metodami ekologicznymi lub obszary porośnięte dziką roślinnością, przy czym określenie „zasadniczo” odnosi się w tym przypadku do głównych źródeł pożytku, z których korzystają pszczoły, a nie do wszystkich upraw znajdujących się na terenie otaczającym pasiekę a niestanowiących źródła pożytku,

b)uprawy, na których stosuje się zabiegi mające niewielki wpływ na środowisko, a więc pozbawione znaczącego wpływu na kwalifikację jakości produktów pasiecznych.

Przestawianie produkcji – podstawowym etapem podejmowania produkcji metodami ekologicznymi jest przestawianie z produkcji konwencjonalnej na ekologiczną. Rozpoczęcie produkcji ekologicznej w pasiece musi być poprzedzone okresem przejściowym. Ten okres czasu trwa przeważnie 1 rok. Jednym z elementów tego przejścia jest wymiana plastrów w pasiece (wszystek wosk powinien zostać zastąpiony woskiem ekologicznym). W pierwszym roku woszczyna stara (w plastrach gniazdowych i miodni) nie musi być całkowicie wymieniona, nawet ze względu na trudności natury technicznej nie da się tego wykonać i wystarcza praktycznie wymiana połowy plastrów (pozostałe plastry wymienia się w następnych dwóch latach). Jeśli chodzi zaś o węzę stosowaną do nowych plastrów, musi ona być wyprodukowana z wosku ekologicznego. Po zakończeniu okresu przejściowego jako surowiec do wytwarzania węzy pszczelarz powinien stosować przede wszystkim własny wosk uzyskiwany z odsklepin podczas miodobrań miodobrań pasiece ekologicznej.
Dokarmianie rodzin – dokarmianie w pszczelarstwie ekologicznym dopuszczalne jest wyłącznie pomiędzy ostatnim zbiorem miodu i na 15 dni przed rozpoczęciem następnego okresu wystąpienia nektarowania roślin. Można stosować jedynie miód ekologiczny, cukier ekologiczny i ekologiczne ciasto. Cukier taki może być uzyskiwany z trzciny cukrowej lub buraków cukrowych. Używane do produkcji trzcina czy buraki muszą również pochodzić z ekologicznej produkcji roślinnej, której założenia określa unijne rozporządzenie i nasza Ustawa.

Według rozporządzenia sztuczne dokarmianie rodzin pszczelich dozwolone jest tylko w następujących sytuacjach:

– kiedy rodziny mają za mało zapasów

– jeśli zapasy skrystalizowały

– w przypadku obaw przenoszenia chorób poprzez miód

V. Materiały do wykonywania uli – zaleca się aby:

– ule były wykonane z naturalnych materiałów takich jak drewno, słoma lub trzcina (z wyjątkiem okuć, pokryć dachowych, osiatkowanych dennic i podkarmiaczek), które nie niosą ze sobą ryzyka skażenia środowiska naturalnego a także produktów pszczelich. W pasiece ekologicznej zabronione jest używanie uli wykonanych ze styropianu i pianki poliuretanowej

– do budowy uli i zabezpieczania ich ścian zewnętrznych trzeba stosować wolne od szkodliwych substancji kleje i powłoki malarskie (naturalne farby na bazie oleju lnianego lub żywicy drzewnej, nietoksyczne farby wodne)

– nie stosować do malowania uli farb syntetycznych lub zawierających w swym składzie biocydy

– zabezpieczając ule od wewnątrz używać wyłącznie produktów pochodzenia naturalnego takich jak: propolis, wosk, oleje roślinne, olejki eteryczne wymienione jako środki do zwalczania warrozy. Zabronione jest stosowanie tworzyw sztucznych i lakierów

VI. Podstawowe zasady prowadzenia gospodarki pasiecznej:

a. Pasieki tworzy są z rodzin, które przez okres co najmniej 1 roku były utrzymywane w pasiekach spełniających wymogi ekologiczne (vide lokalizacja pasiek)

b. Przy powiększaniu lub odbudowie pasiek dopuszczalne jest wykorzystanie do 10% rocznie rodzin i liczby matek pszczelich nie pochodzących z pasiek ekologicznych, pod warunkiem, że zostaną one umieszczone w ulach z plastrami ekologicznymi

c. Zabrania się podcinania skrzydeł u matek pszczelich

d. Niszczenie czerwiu trutowego dozwolone jest wyłącznie w celu obniżenia porażenia rodziny pszczelej przez Varroa destructor

e. Podczas miodobrania dozwolone są jedynie naturalne środki odstraszające, zabrania się stosować repelenty syntetyczne

f. Niedopuszczalne jest wirowanie miodu z plastrów, na których znajduje się czerw

VII. Zapobieganie chorobom pszczół i leczenie –

1) prowadzenie selekcji linii pszczół odpornych na choroby

2) stosowanie zabiegów, które zwiększają odporność pszczół na choroby i zmniejszają możliwość infekcji, a przede wszystkim:

– kontrola czerwiu trutowego

– regularna wymiana matek

– okresowa wymiana plastrów (do ok. 50% rocznie)

– regularnie prowadzona dezynfekcja (ule, sprzęt pszczelarski, pasieczysko, pracownia pszczelarska)

-zapewnienie rodzinom ciągłych, wystarczających zapasów miodu i pyłku w ulach

W pasiece prowadzonej metodami ekologicznymi zabrania się stosowania antybiotyków w ramach profilaktyki chorób zakaźnych czerwiu.

Dopuszczalne jest natomiast:

– profilaktyczne i lecznicze stosowanie środków leczniczych pochodzenia ziołowego i preparatów homeopatycznych

– stosowanie kwasu mrówkowego, mlekowego, kwasu octowego i kwasu szczawiowego oraz olejku mentolowego, tymolowego, eukaliptusowego lub kamforowego w przypadku porażenia pszczół przez Varroa destructor

dr Piotr Skubida

Oddział Pszczelnictwa ISiK w Puławach

e-mail:piotr.skubida@man.pulawy.pl

Najważniejsze błędy w praktyce pszczelarskiej

Jan Ślósarz – MODR Karniowice

Błędy w lokalizacji pasieki
• Lokalizacja w terenie przepszczelonym,
• Umieszczenie zbyt dużej ilości uli w jednym miejscu,

• Lokalizacja w terenie nieodpowiednim /wilgoć, zacienienie, silne wiatry, północna wystawa itp./,

• Lokalizacja w terenie o słabych pożytkach,
• Lokalizacja niekorzystna z uwagi na sąsiedztwo /zbiorniki wodne , autostrady, przetwórnie spożywcze , intensywne rolnictwo, duże skupiska ludzkie itp./

Błędy w urządzeniu pasieczyska
brak dojazdu do pasieki,
brak ogrodzenia lub żywopłotu,
brak dostępu do wody i energii elektrycznej,
brak magazynu i pracowni pasiecznej,
zbyt mały teren pasieczyska
brak urządzeń pasiecznych /poidło, waga

Błędy w jesiennym przygotowaniu rodzin do zimowli.
-Opóźnianie prac jesiennych ,
-Pozostawianie do zimowli starych pszczół,
-Zimowanie rodzin ze starymi matkami,
-Pozostawianie zbyt obszernych gniazd ,
-Zimowanie na starych /czarnych/ plastrach,
-Opóźnianie karmienia,
-Podanie zbyt niskich zapasów pokarmu
-Brak właściwej wentylacji
– Niewłaściwe zwalczanie warrozy,
– Wywoływanie rabunku,
-Zimowanie słabych rodzin,
– Zimowanie bez zapasu pierzgi.
– Brak właściwej wentylacji,
-Hałasy i niepokój na pasieczysku,
– „Osłuchiwanie” rodzin,
– Atak gryzoni, ptaków lub drapieżników, Całkowity brak nadzoru nad zimującą pasieką.

Pierwszy oblot wiosenny
Nieobecność pszczelarza w pasiece podczas pierwszego wiosennego oblotu.
Brak reakcji na stwierdzone osypanie się rodzin /pozostawienie otwartych uli/.
Niewykonanie oczyszczenia i udrożnienia wylotków.
Otwieranie uli i wykonywanie pierwszych przeglądów.
Błędy popełniane w okresie wiosennego rozwoju

Błędy popełniane w okresie wiosennego rozwoju

Zbyt szybkie i nadmierne poszerzanie gniazd.
Brak poidła z czystą wodą na pasieczysku.
Nie zapewnienie zapasu pokarmu.
Podkarmianie syropem.
Zwlekanie z poddaniem ramki pracy.
Opóźnianie poszerzania gniazda

Błędy okresu rójkowego
Traktowanie rójki jako metody powiększania pasieki.
Opóźnienie poszerzania gniazda.
Nie poddawanie węzy.
Dopuszczanie do zaduchu w ulu.
Zbyt częste wykorzystywanie mateczni -ków rojowych do powiększania pasieki.
Dopuszczenie do wyjścia roju.
Ucieczka rójki.

Błędy przy tworzeniu odkładów
Wykonywanie odkładów przy złej pogodzie i braku pożytków.
Wykonywanie odkładów zbyt słabych.
Wykonanie odkładu zbyt późno.
Przeniesienie matki do odkładu.
Brak wody i pokarmu w odkładzie.
Dopuszczenie do rabunku odkładu.
Nie wykonanie zabiegu zwalczania warrozy w odkładzie.

Błędy przy poddawaniu matek

Poddawanie przy złej pogodzie i braku pożytku.
Poddawanie matek obcych rasowo.
Narażanie matek na ścięcie przez stosowanie złych metod poddawania.
Niedostosowanie metody poddawania do wartości matki.
Zaglądanie do ula krótko po poddaniu matki.
Poddawanie matek do nieprzygotowanej rodziny /głód, miseczki matecznikowe, trutówka/

Błędy w postępowaniu z pszczołami
Nadużywanie dymu.
Nerwowość, hałasowanie przy ulach.
Obce drażniące zapachy.
Pozostawianie na pasieczysku ramek, sprzętu, narzędzi, rozlewanie syropu.
Podkarmianie w środku dnia.
Otwieranie uli przy złej pogodzie, lub przed burzą.
Zbyt częste, niepotrzebne i za długie przeglądy.

„Grzechy” pszczelarza przeciwko zdrowiu pszczół

Nieumiejętność wyciągania wniosków z obserwacji rodzin / zachowanie , wygląd czerwiu, osyp pod wylotkiem, słaby rozwój, ewidentne objawy chorobowe/.
Nieumiejętność diagnozowania chorób.
Zwlekanie z interwencją w razie choroby.
Osłabianie odporności rodzin poprzez stwarzanie złych warunków bytowania.
Zbyt długie użytkowanie ramek.
Zbyt mała wymiana węzy.
Nie przestrzeganie zasad higieny.
Nie stosowanie dezynfekcji.
Nadużywanie sody żrącej w dezynfekcji.
Nie stosowanie planowej wymiany matek.
Wzajemne pożyczanie sprzętu pszczel.
Narażanie na wytrucie.

Warroza:
-lekceważenie warrozy.
-Zaniechanie wiosennych zabiegów biotechnicznych.
-Wiosenne stosowanie chemicznych środków warozobójczych.
-Stosowanie kwasów organicznych.
-Niewłaściwy termin stosowania leczenia.
-Brak synchronizacji leczenia na danym terenie.

– Nieleczenie odkładów i rojów.
Zgnilec złośliwy:

– spóźnienie w zdiagnozowaniu obecności zgnilca w pasiece.

– nieumiejętność rozpoznania choroby.

– zwlekanie z rozpoczęciem leczenia.

– próby odzyskania miodu i wosku z chorego pnia.

– przesiedlanie na stare plastry a nie na węzę.

– niepowiadomienie Inspekcji Wet. o chorobie

Błędy przy pozyskiwaniu produktów pszczelich.

Odbieranie miodu niedojrzałego.
Fałszowanie miodu.
Kontakt miodu z naczyniami żelaznymi cynkowymi, aluminiowymi it.p.
Pozostawianie miodu w otwartych naczyniach.
Wystawianie miodu na działanie światła.
Przegrzewanie przy dekrystalizacji.
Brak właściwego oznakowania przy sprzedaży
Opóźnienia w suszeniu pyłku pobranego z poławiacza.
Niedosuszenie i niedoczyszczenie pyłku.
Przetrzymywanie na świetle.
Magazynowanie luzem, bez szczelnych opakowań.
Dopuszczenie do rozwoju larw i przędziorków.
Pozyskiwanie wosku zakażonego zgnilcem.
Chemiczne domieszki w wosku /leki, kwasy, naftalina/

Inne błędy i zaniedbania.

Brak dokumentacji pasiecznej.
Brak dbałości o estetykę pasieki.
Szukanie winnych niepowodzeń zawsze na zewnątrz , nigdy u siebie.
Rutynowe podejście do pszczół, bez uwzględniania zmiennych warunków, np. pogodowych, pożytkowych itd.

Dziękuję za uwagę

Biologiczna walka z warrozą

mgr inż. Jan Ślósarz

WYKŁAD SZKOLENIOWY- Konferencja w 2010 r.

MOKSiR Chrzanów

Szkodliwość pasożyta warroa destructor dla naszych pasiek

– rasy pszczół występujące w Polsce nie potrafią samodzielnie walczyć z pasożytem,

-występuje powszechnie w pasiekach,

– przenosi się na sąsiednie rodziny i pasieki,

-atakuje larwy, poczwarki i owady dorosłe,
-skraca życie robotnic o 50-80%,
-przenosi wirusy, /DVD,APV,CPV/

– nie zwalczany prowadzi do zagłady rodzin

– rozwojowi sprzyjają ciepłe zimy,

-obecność Nosema ceranae powoduje czerwienie jesienią i zimą, a więc sprzyja namnażaniu warrozy,
-następuje wzrost odporności pasożytów na stosowane przez lata te same preparaty ,
-powtórne zakażenia ze źle leczonych pasiek.

Próg śmiertelności rodziny z powodu inwazji warrozy

Doświadczenia wykazują ,że średnie porażenie powyżej 0,5 roztocza na jedną pszczołę jest progiem powyżej którego rodzina ginie /najczęściej podczas zimowli/.Taki stan porażenia w rodzinie nie leczonej występuje najpóźniej w 3 roku inwazji.

Biologia pasożyta

– samica warrozy zasiedla komórkę na 2-3 dni przed jej zasklepieniem,

– warroza wybiera chętniej czerw trutowy /8:1, 15:1/

czerw pszczeli – 1 samica = 2 córki

czerw trutowy – 1 samica = 4 córki,

– pasożyt chętniej atakuje komórki w starszych plastrach /stosowanie węzy/,

– woli chłodniejsze rejony gniazda /na obrzeżach/,

– rozwój osobnika trwa 12 dni,

– rocznie może być nawet 10 pokoleń i więcej,

– długość życia samicy warroa wynosi 3-8 miesiecy,

– 80 % samic warrozy składa jaja tylko raz ,

– 50% samic ginie w czasie zimowli.

Diagnozowanie warrozy

– Obserwacja czerwiu trutowego wiosną /próba widelcowa/,
– Ocena osypu naturalnego warrozy – 1 samica martwa na dennicy na dobę oznacza obecność 120 samic w rodzinie,
– Obecność pszczół kalekich /wirus zdeformowa- nych skrzydeł/, lub objawy innych chrób wiru- sowych.
– Masowa obecność samic warrozy na pszczołach.
– Odymianie kontrolne /lub inny zabieg chem./

Metody zwalczania warrozy
1. Metody hodowlane /selekcja linii pszczół mających instynkt usuwania i niszczenia samic warrozy/

2.Metody chemiczne – w terminie jesiennym

– tabletki do odymiania – Apiwarol

– paski – Biowar, Baywarol, Gabon

– opryski – Perizin

3. Stosowanie kwasów organicznych

– kwas mrówkowy – lato, jesień -7-10 g/dobę/korpus w temperaturze 10-25 oC. Stężenie kwasu -65%

– kwas szczawiowy 3,2% – późna jesień-oprysk lub do 2g na rodzinę w postaci par.
4. Stosowanie olejków eterycznych /eukaliptusowy, kamforowy, mentolowy/, tymol (Tymowarol), API LIFE WAR- skuteczny przy temp powyżej 18oC. Uwaga ! kwasów i olejków eterycznych nie stosuje się w czasie pożytku.

5. Metody mechaniczne

– stosowanie cukru pudru /3-5dkg na ul, 3-4 pudrowania na rok, puder działa przez 8 dni/,

-stosowanie knotów z olejem parafinowym.

6. Działania profilaktyczne /zwalczanie jednoczesne warrozy na całym terenie, likwidacja dzikich rodzin, natychmiastowe leczenie obcych rojów/

7. Metody biologiczne

– wycinanie czerwiu trutowego

– stosowanie węzy trutowej

– stosowanie izolatorów

– usuwanie z uli resztek czerwiu jesienią

– stosowanie uli „szpitalnych”

– tworzenie odkładów /”dzielenie warrozy”/

– rójka naturalna /tak bronią się dzikie roje/

– stosowanie zmodyfikowanej ramki pracy

Wnioski

– Biologiczna walka z warrozą powinna się stać stałym elementem gospodarki pasiecznej.
– Wiosenne usuwanie czerwiu trutowego, lub stosowanie zmodyfikowanej ramki pracy nie jest zbyt pracochłonne , a pozwala wyeliminować znaczną część pasożytów u progu sezonu.
– Zabiegi biologicznego zwalczania warroa wiosną i wczesnym latem oraz jesienne zastosowanie przynajmniej jednego z preparatów chemicznych lub kwasu szczawiowego skutecznie ochroni nasze pasieki przed pasożytem.

Dziękuję za uwagę

Jan Ślósarz

Całoroczna gospodarka pasieczna

Jan Ślósarz – WYKŁAD-Konferencja 10. 03. 2011 r

MOKSiR Chrzanów

1.Przygotowanie rodzin do zimowli
•Corocznie w wyniku błędów w przygotowaniu rodzin do zimowli ponosimy straty w wysokości 7-15% pogłowia.

Dodatkowo część rodzin na wiosnę jest tak słaba że nie rokuje nadziei na dobre zbiory miodu.

Głównymi przyczynami tych strat są:

– Przeznaczanie do zimowli pszczół starych,

-Zimowanie rodzin słabych i chorych,
-Utrzymywanie w rodzinach starych matek,
-Zbyt obszerne gniazda na zimę,
-Opóźnianie karmienia i zbyt skąpe zapasy zimowe,
-Zimowanie na spadzi i rozwój nosemozy
-Wilgoć w ulu wynikająca z braku wentylacji,
-Niepokojenie pszczół w czasie zimowli.

Ułożenie gniazd na zimę
-Dadant,Warszawski poszerz. – 6-7 ramek
-Wielkopolski – 8-10 lub 2 x 5 ramek
-Ostrowskiej – 2 x 5-6 ramek

Ramki jasnobrązowe /2-letnie/

Gromadzenie zimowego zapasu pokarmu
-Termin jesiennego karmienia – do 15 IX,
-Suma zapasów powinna być tak dostosowana do siły rodziny, aby po zimowli w ulu pozostało 5-6 kg,
-W sumie rodzina powinna zgromadzić około 12 kg zapasów /wliczając w to pozostawiony miód/,
-Taka ilość to zawiera się w 16 l syropu 3:2
-Karmienie „na zimno”,
-W rodzinie nie powinno pozostać więcej niż 2-3 kg spadzi,
-Każdej rodzinie trzeba zapewnić min. 5-6 dcm2 pierzgi,
-Karmienie inwertami /Apiinwert, Apifortuna/

Zużycie pokarmu przez pszczoły w ciągu roku

I – 1 kg /miesiąc

II – 2 „

III – 3 „

IV – 9 „

V – 15 „

VI – 30 „ Dodatkowo pszczoły

VII – 17 „ zjadają rocznie

VIII – 12 „ 25-30 kg pyłku

IX – 5 „

X – 3 „

XI – 2 „

XII – 1 „

———————————————-

Razem – 100 kg

2. Przebieg zimowli
-Zapewnienie spokoju na pasieczysku

/nie wpuszczać zwierząt inwentarskich, nie hałasować, nie osłuchiwać uli, nie odkopywać ze śniegu/,

-Na wylotkach ukośnie położyć szybki,
-Rozłożyć punktowo trutkę na myszy,
-W pierwszej części zimowli nie przegrzewać uli,

3. Pierwszy wiosenny oblot
-Następuje w drugiej połowie marca, czasem później, przy temp. powyżej 12oC w cieniu,
-Nie należy go mylić z tzw. oblotami śródzimowymi,
-Jest uważany za początek sezonu pasiecznego,
-Prawidłowy oblot zdrowej rodziny jest masowy i krótkotrwały /20-30 min/ ,
-Obserwacja rodzin, przeglądamy tylko rodziny podejrzane,
Pierwszy oblot c.d.

– Wymiana lub podmiecenie dennic,

– Zabezpieczenie uli ze spadłymi rodzinami,

– Uruchamiamy poidło lub rozpoczynamy

dokarmianie rodzin wodą,

– W razie głodu podajemy ciasto /1/2 kg/ lub

ramki z pokarmem z magazynu,

– Pobieranie próbek pszczół do badania

3a. Pierwszy przegląd wiosenny
•Jest wykonywany w najwcześniejszym możliwym terminie przy minimalnej temp. 15o C, przy słonecznej i bezwietrznej pogodzie.
•Powinien trwać najwyżej 2-3 minuty /aby nie przeziębić czerwiu/.
•Sprawdzamy gniazdo pobieżnie stwierdzając tylko obecność czerwiu i zapasy pokarmu.
• Wycofujemy nieobsiadane plastry za matę.
•Wymieniamy zawilgocone maty.
•Starannie ocieplamy gniazdo.
•Ten przegląd nie jest konieczny i w dobrze prowadzonych pasiekach nie jest wykonywany.

4. Wiosenny rozwój

•Trwa 60-80 dni. Dzieli się na 2 etapy:

1. wymiana starych pszczół na młode,

2. wzrost siły rodziny.

W okresie pierwszym nie poszerzamy gniazda i dobrze je ocieplamy. W okresie drugim poszerzamy gniazdo

najpierw młodymi ramkami a potem węzą.

•Główny przegląd wiosenny

Jest wykonywany podczas ciepłej pogody, przy temp. minimum 15oC /przełom IV i V/.

Celem przeglądu jest:

– ocena stanu i siły rodziny,

– ocena czerwiu i jakości matki,

– ocena stanu zapasów,

– ocena zdrowotności rodzin,

– regulacja wielkości gniazda

– Podczas przeglądu oceniamy ogólny stan rodzin dzieląc je na silne, średnie i słabe. Silne obsiadają „na czarno” 6-8 ramek

Dadanta i 8-10 ramek wielkopolskich. Mają też odpowiednio 4-5 i 6-7 ramek czerwiu.

– Słabe rodziny przeznaczamy do połączenia.

– Wadliwe matki /czerw rozstrzelony lub garbaty/ wymieniamy, jeśli mamy w pasiece matki zapasowe.

– Ramki nieobsiadane przenosimy za zatwór.

– Sprawdzamy zapas pokarmu /4-5 kg/.

– Gniazda nadal dobrze ocieplamy i utrzymujemy raczej za ciasno niż za obszernie.

– W następnych dniach łączymy i przesiedlamy rodziny.

– Zwracamy uwagę na choroby okresu wiosennego /kiślica, choroba majowa, nosemoza, warroza-próba „widelcowa”/

– Od tego czasu powinniśmy przeglądać rodziny co tydzień.

Wzrost siły rodziny

– Od początku maja systematycznie poszerzamy gniazdo głównie węzą,

-W ulach wielokorpusowych najpierw przestawiamy korpusy, potem je uzupełniamy węzą /kwitnienie agrestu/,
-Wraz z rozbudową gniazda ostrożnie poszerzamy wentylację,
-Na przełomie maja i czerwca dodajemy nadstawki /miodnie/

5.Wykorzystanie pożytków wczesnych

• Pożytki najwcześniejsze /wierzba, klon zwyczajny, borówka/ traktujemy jako rozwojowe.

• Wykorzystanie pożytków wczesnych /mniszek, sady, rzepak/ jest możliwe praktycznie wszędzie. Często potrzebne są jednak zabiegi przyspieszające rozwój wiosenny

Przyśpieszanie rozwoju wiosennego.
-Ocieplanie, ewentualnie podgrzewanie gniazd /luty/,
-Podkarmianie ciastem pyłkowym lub wstawianie ramek z pierzgą /marzec/,
-Odsklepianie plastrów z zapasami /kwiecień/,
-Przestawianie korpusów /kwiecień, maj/
-Zwężanie uliczek międzyramkowych,
-Podkarmianie małymi dawkami syropu

•Warunkami wczesnego rozwoju są :

– posiadanie odpowiednich linii pszczół /CJ10, Beskidka, CNT, Apipol 2, KPW,

– obecność młodych matek,

– zimowanie silnych rodzin,

– wzmacnianie rodzin przez naloty lub łączenie rodzin /zasilanie odkładami/

•Właściwe ułożenie gniazd:

– w ulach wielokorpusowych 1lub 2 korpusy gniazdowe pod kratą, półkorpusy

– w ulach kombinowanych dodawanie niepełnych nadstawek /tyle ramek ile w gnieździe/

6. Zagadnienie rójki.

•W nowoczesnej gospodarce pasiecznej rójka jest zjawiskiem niepożądanym gdyż powoduje straty.

•Przyczyny rójki:

– czynnik dziedziczny,

– nadprodukcja mleczka w rodzinie,

– ciasnota i przegrzanie wnętrza ula,

– niedobór substancji matecznej /stara

matka/

– urwanie się pożytku

Zapobieganie rójce:

– oddziaływanie na skłonności dziedziczne /wymiana ras i linii hodowlanych, selekcja, nie wykorzystywaniematek rojowych/,

– zapewnienie odpowiedniej przestrzeni w gnieździe i dobrej wentylacji,

– stosowanie węzy,

– zabieranie części czerwiu lub pszczół do odkładów, pakietów lub słabszych rodzin w ramach wyrównywania sił rodzin w pasiece

– zapewnienie pożytku,

– wymiana matek na młode,

– stworzenie złudzenia rójki

– zrywanie mateczników

– wykonanie odkładu ze starą matką

Postępowanie z rójką.

7. Tworzenie odkładów
•Odkład to mała rodzinka z czerwiem, młodą pszczołą i matką.

•Pakiet to same pszczoły z matką w klateczce, bez czerwiu i ramek w osiatkowanej skrzynce.
•Odkłady tworzymy w celu uzupełnienia strat lub powiększenia pasieki.
•Najlepszym terminem do ich tworzenia jest okres silnego rozwoju rodziny maj – czerwiec.
•Tworzenie odkładu tradycyjnego.
•Tworzenie odkładu po wczesnym pożytku /rzepaku/ w ulu wielokorpusowym
•Dzielenie rodziny na „pół lotu”
Wykonanie pakietu

8.Metody poddawania matek
•Poddawanie mateczników
•Poddawanie sztucznych mateczników
•Metody bezpośrednie
•W izolatorach
•W klateczkach

Poddawanie mateczników
•Matecznik „na wygryzieniu” a jeszcze lepiej dwa umieszczamy w centrum gniazda. Jeśli jest na koreczku klinujemy go miedzy górnymi beleczkami ramek, jeśli jest wycięty z plastra w mocujemy za pomocą zapałki, wykałaczki itp.
Nie zaglądamy przez 5-7 dni.

Poddawanie sztucznych mateczników
•Mateczniki wykonujemy z papieru nasączonego woskiem, z węzy lub zakupujemy plastikowe.

Matkę umieszczamy w mateczniku i zamykamy go od góry, a następnie wklejamy w ramkę.U dołu matecznik powinien mieć szczelinę do komunikacji matki z pszczołami. Nie zaglądamy przez kilka dni.

Metody bezpośrednie
•Matkę wpuszczamy pod wieczór przez wylotek do osieroconej rodziny lekko poddymiając. Matka powinna być przegłodzona przez 40 minut. Przez 3-4 dni nie zaglądać.
•Starą matkę zabieramy z plastra i na to miejsce natychmiast poddajemy młodą matkę. / Tę metodę stosujemy przy dobrej pogodzie i pożytku/.

Poddawanie matek w izolatorach
•Ramkę z wygryzającym się czerwiem wkładamy do izolatora jedno ramkowego /bez pszczół/. Wpuszczamy do izolatora młodą matkę. Izolator usuwamy dopiero gdy matka zaczerwi ramkę, po upewnieniu się że na innych ramkach nie ma mateczników ratunkowych. /Metoda b. skuteczna, nadaje się do poddawania szczególnie cennych matek/

Poddawanie matek w klateczkach
•Usuwamy starą matkę. Po 7 dniach niszczymy mateczniki ratunkowe i poddajemy matkę w zamkniętej klateczce. Po dalszych 2 dniach sprawdzamy czy nie ma mateczników ratunkowych i usuwamy zatyczkę. Przez 5 dni nie zaglądamy do ula ./Tak podajemy matki inseminowane/

•Poddawanie do odkładu.

Matkę poddajemy w zamkniętej klateczce zaraz po wykonaniu odkładu. Po 2 dniach sprawdzamy czy nie ma mateczników i otwieramy zatyczkę. Przez 5 dni nie zaglądamy do ula.

Warunki wpływające na przyjęcie nowej matki
-Matka nie będzie przyjęta gdy w rodzinie jest inna matka, trutówki, lub coś co ma status matki /matecznik, miseczka, matecznikowa/.
-Intensywny pożytek sprzyja przyjęciu matek. Wtedy każda metoda jest dobra.
-Stres rodziny wywołany np. rabunkiem, chorobą, obecnością szkodników, głodem i związana z tym agresja nie sprzyja przyjęciu.
-Czynnik agresji można zniwelować przez np. odymianie, „obębnianie ula”, podkarmianie lub terroryzowanie pszczół np. przez wytrzepanie ich przed ulem czy oprysk zimną wodą
-Zniwelowanie działania feromonów innymi zapachami.
-Nowa matka powinna być lepsza od starej /składać więcej jajeczek/
-Przyjęciom sprzyja zgodność genetyczna pszczół i nowej matki i co za tym idzie zgodność feromonowa.

Przy braku tej zgodności rodziny trzeba obserwować aż do czasu gdy nowa matka doczeka się swojego potomstwa.

9. Miodobranie.
•Jeśli gniazdo jest oddzielone od miodni kratą odgrodową to wtedy miodobranie jest łatwiejsze. Inny wariant to pogrubione ramki.

•Przeprowadzamy po każdym zakończonym pożytku /5-7 dni/ lub w trakcie jego trwania gdy zasklepiona jest przynajmniej ½ część plastra. Błędem jest odbieranie miodu niedojrzałego.
•Decyzje o miodobraniu podejmujemy na podstawie wskazań wagi pasiecznej lub oceny indywidualnej poszczególnych rodzin.
•W trakcie sezonu miód odbieramy w zasadzie tylko z nadstawki /miodni/.
W pasiece wędrownej miód trzeba odebrać zawsze przed planowanym przewozem pasieki na nowe miejsce

Przeprowadzenie miodobrania.
•Przygotowanie sprzętu: miodarka, stół lub wanienki do odsklepiania, odsklepiacze, sita, naczynia , konwie.
•Dziennie powinniśmy odebrać tyle miodu z uli ile możemy go odwirować w danym dniu /nie zostawiać przez noc w pracowni/.
•Podczas odbierania miodu zabrane plastry zastępujemy pustymi. Plastry puste i z miodem zabezpieczamy w szczelnych transportówkach, lub korpusach przykrytych mokrym płótnem.

•Prace te wykonujemy szybko, aby nie spowodować nalotu na ule i pracownię.
•W pracowni ramki odsklepiamy i wirujemy miód.
•Miód przecedzony wlewamy do wiader czy konwi lub odstojnika.

10. Zachowanie i praca robotnic

• Proporcja czasu pracy robotnic ulowych:

odpoczynek : praca = 2 : 3

•„Pracowite pszczoły” ulowe aż 70 % swojego czasu pracy poświęcają na patrolowanie gniazda.
•Tylko co 10-ta kontrola komórki z larwą kończy się karmieniem
•Pszczoły zimujące mają inny metabolizm i fizjologię niż letnie. Mało pracują, mają duże zapasy w ciele tłuszczowym. Ich rolą jest przetrwanie zimy i wychów pierwszych wiosennych pokoleń.

•Pszczoły letnie charakteryzuje tzw. polietyzm wiekowy, czyli podział zadań w zależności od wieku
•Zbieraczki znoszą do ula nektar, spadź, pyłek, propolis i wodę
•Ciężar przenoszonego nektaru wynosi 15-40 mg
•Ciężar przenoszonego pyłku wynosi 10-30 mg
•Ciężar przenoszonej wody wynosi 50-55 mg
•Czas zbioru 1 ładunku nektaru wynosi 30-150 min
•Czas zbioru 1 ładunku pyłku wynosi 10 min
•Czas zbioru propolisu wynosi 60-80 min
•Specjalizacja pracy i wierność gatunkowa
•Zbieraczki nektaru wykonują 1-10 lotów dziennie i pracują najwyżej 5 godzin na dobę
•Zbieraczki pyłku wykonują 1-15 lotów dziennie
•Zbieraczki wody mogą wykonać do 100 lotów dziennie
•Najbardziej efektywny zbiór nektaru – do 0,5 km od ula.

Tańce werbunkowe pszczół

11.Kierowanie rozwojem rodzin w sezonie. Metody gospodarowania
•Chodzi tu o to, aby nie wychowywać nadmiernej ilości pszczół w sezonie i ograniczać ilość wychowywanego czerwiu na ok. 30 dni przed zakończeniem pożytku.
•Można to osiągnąć poprzez ograniczanie czerwienia matki /np. pod kratą na jednym korpusie lub w izolatorach/.
•Brak czerwiu do odchowu wydłuża życie pszczół.
•Istnieją zalecenia wiosennego wyrównywania siły rodzin w pasiece poprzez przenoszenie czerwiu krytego.
•Badania Marcinkowskiego nie potwierdzają efektywności takich działań w postaci wzrostu zbiorów miodu, lub choćby zapobieganiu rójkom.

Metoda izolatorowa
1.Przyspieszanie wiosennego rozwoju.
2.0graniczenie czerwienia matek w szczytowym okresie rozwoju /w maju/, poprzez założenie izolatora 2-ramkowego
3. gromadzenie ramek z pierzgą.
4.Kierowanie intensywnością czerwienia matek poprzez wymianę zaczerwionych plastrów w izolatorze.
Po ostatnim miodobraniu /lipiec/ zwalczanie warrozy i usunięcie izolatora.

Metoda izolatorowa c.d

6. Pobudzanie matek do czerwienia poprzez podkarmianie /2 l syropu co 4 dni – 3x/ po miodobraniu.

7. Łączenie słabych rodzin. Dodawanie ramek z pierzgą.

8. Zimowe dokarmianie rodzin i ewentualne zwalczanie warrozy /sierpień-wrzesień/

9. Jesienny zabieg zwalczania warrozy kwasem szczawiowym /listopad/.

Gospodarka rotacyjna

Polega na tworzeniu w okresie wiosennym /np. po rzepaku/ zsypańców co zapobiega także rójkom. Zsypańce otrzymują nowe matki i rozwijają się na innym pasieczysku. Jesienią rodziny gospodarcze są zasilane odkładami, przez co do zimowli idą bardzo silne i liczne rodziny z młodą matką. Mogą one wykorzystywać pożytki wczesne.

Gospodarka przemienna- wariant proekologiczny

Wiosną tworzy się odkłady /z każdej rodziny jeden/ z czerwiu otwartego, aby wyeliminować warrozę. Odkłady te przez cały sezon dochodzą do siły. Warroza zwalczana jest w nich metodami ekologicznymi. Rodziny zasadnicze wykorzystują pożytki wiosenne i letnie, po czym są łączone i wywożone na pożytki późne /spadź, wrzos, nawłoć/. Matki zostają zamknięte w klateczkach.W rodzinach ubywa czerwiu, pszczoły pracują aż do końca swoich dni. W trakcie pożytków odbierany jest miód i następuje kolejne łączenie słabnących rodzin. Późną jesienią pszczoły giną . Nie ma zwalczania chemicznego warrozy.

12.Notatki pasieczne

Notatki pasieczne są konieczne do rejestracji zdarzeń pasiecznych, właściwego planowania kolejnych prac pasiecznych i oceny wyników uzyskanych przez poszczególne rodziny.Notatki pasieczne prowadzimy zakładając:

1.Zeszyt pasieczny,
2.Książkę pasieczną,
3.Kartę wagi ula

Zeszyt pasieczny
•Jest to zwykły zeszyt kratkowany 60-kartkowy, który zabieramy zawsze idąc do pasieki wraz z podkurzaczem dłutem i miotełką. Zapisujemy w nim:
-datę przeglądu,
-numer przeglądniętego ula,
-wykonane w nim czynności oraz uwagi dotyczące stanu rodziny, chorób i wszelkie inne obserwacje.

Obserwacje zapisujemy posługując się skrótami np.:

+1r , +2w, +#, +II.k , p.II.k, p.o.k, mlpr7, 6r.cz., m-7, z-2

Do zeszytu powinien być przyczepiony na stałe np. za pomocą szpagatu długopis.

Dane z zeszytu przenosimy do Książki pasiecznej.

Książka pasieczna
•To 100 – kartkowy zeszyt A-4 w kratkę najlepiej w twardej oprawie / będzie nam służył przez wiele lat./
-Na 1 stronie wpisujemy rok oraz zapisujemy dane ogólne np. przebieg pogody, obserwacje fenologiczne, daty ważniejszych prac pasiecznych, oblotów, rójek, odkładów , miodobrań, wędrówek, wysokość wydatków na prowadzenie pasieki itd.
-Na następnych stronach rysujemy tabele z nast. kolumnami: nr ula, ocena wiosną, wiek i pochodzenie matki, dodane ramki, korpusy, nadstawki, odebrany miód /w kg/, sposób ułożenia na zimę, podkarmianie, leczenie warrozy , uwagi itd.
-Poniżej tabeli – podsumowanie roku: zbiory miodu i innych produktów ogółem i w przeliczeniu na 1 pień, liczba zazimowanych rodzin, koszty ogólne, dochody itd.

Karta wagi ula
•Jeśli w pasiece /głównie stacjonarnej/ jest waga ulowa, codziennie po ustaniu lotów notujemy jej wskazania w okresie maj – sierpień zapisując:
-datę,
-bieżące wskazanie wagi w kg /np.75,6 kg/
– zmianę wagi + – w kg i dkg /np. +1,20 kg/

W uwagach wpisujemy np. dodane ramki czy korpusy które zmieniają wagę ula.